شهرستان ساوه

این شهرستان به مساحت ۸۸۵۵ کیلومتر مربع (معادل ۳۰ درصد مساحت کل استان مرکزی) در شمال استان مرکزی قرار گرفته است که بدین ترتیب وسیع ترین شهرستان استان مرکزی به شمار می آید . این شهرستان از شمال وشمال غربی به کرج و قزوین، شمال شرقی به شهریار، جنوب شرق به قم از جنوب به تفرش و از غرب به همدان محدود می گردد . مرکز آن شهر ساوه، در ارتفاع ۹۹۵ متری از سطح دریا قرار گرفته است و با مرکز استان (اراک) ۱۵۲ کیلومتر فاصله دارد.
شهرستان ساوه براساس آخرین تقسیمات کشوری سال ۱۳۷۵ دارای ۵ شهر (ساوه، زوایه، غرق آباد ، مأمونیه، نوبران) ۴ بخش و ۱۲ دهستان بوده است. جمعیت این شهرستان در سال ۱۳۷۵، حدود ۲۲۳۴۲۹ نفر بوده، ۵/۱۷ درصد جمعیت استان را شامل میشود . از این تعداد ۵۳ درصد ساکن نقاط شهری بوده اند.

سوغات شهرستان انار و انجیر خشک و پایه اقتصاد آن را صنعت و کشاورزی تشکیل می دهد. منطقه ساوه به خاطر مجاورت با کویر و ارتفاعات کم دارای آب و هوای گرم و خشک است.

میزان بارندگی کم و حدود ۲۱۳ میلیمتر در سال می باشد و بیشتر بارش نیز به صورت باران است. شهرستان ساوه را بیشتر نقاط هموار و دشت تشکیل می دهد. این دشتها از جنوب شهر ساوه شروع و تا دشت بزرگ ساوه – که گستردگی شهرهای غرق آباد، ساوه، شهرصنعتی، مأمونیه و زرند است – امتداد دارد و دارای خاکی بسیار حاصلخیز و محل تولید بسیاری از محصولات باغها و کشاورزی است. ارتفاعات منطقه در غرب شهرستان متمرکز بوده و در شمال غرب شهر ساوه و غرب رازقان به حداکثر ۲۹۳۰ متر می رسد.

رودخانه قره چای که از غرب و از استان همدان وارد شهرستان ساوه می شود با جهت غرب به شرق تمام شهرستان را مشورب نموده و به خارج از شهرستان (مسیله قم) هدایت می شود. بر مسیر همین رود است. ساکه ساوه (الغدیر) بر محل قدیمی بند شاه عباسی احداث گردیده است. از دیگر رودخانه های مهم در آن، مزدکان که از ارتفاعات غربی سرچشمه گرفته و در جنوب شهر ساوه با قره چای یکی می شود از سرشاخه ها این رودخانه که همگی از ارتفاعات شمال غرب سرچشمه می گیرند. می توان به رودخانه های فصلی سامان، مسیله و چرم اشاره داشت.

شهرستان ساوه به دلیل موقعیت جغرافیایی و ارتباطی هموار در طول تاریخ مورد توجه بوده است لذا باید این منطقه را مرکز جاذبه های تاریخی استان مرکزی نامید. در ذیل تعدادی از این آثار معرفی شده است.
مسجد جامع – مناره مسجد جامع – قله تاریخی الویر- تپه الویر – قلعه الویر – قلعه گبری- قلعه آردمین – بنای مسجد انقلاب (قرمز) – کاروانسرای باغ شیخ- پل تاریخی سرحده- امامزاده سید اسحاق- سر ساوه (الغدیر)- غار کوه ساوه (شاپسند)- مناره مسجد سرخ- مسجد بازار ساوه- آب انبار مسجد جامع- تپه های باستانی در مأمونیه، امامزاده پنج تن در بدچال مجموعه تپه باستانی آوه – مقبره پیغمبر- مقبره شاهزاده سلیمان- تپه باستانی خانقاه- و ……

بنا به اظهار کارشناسان اداره میراث فرهنگی در شهرستان ساوه تعداد ۲۳ اثر تاریخی وجود دارد که از این بین ۷۰ اثر به ثبت آثار تاریخ رسیده است.

جغرافیای سیاسی:

شهرستان ساوه یکی از شهرستان های استان مرکزی است که از طرف مشرق به شهرستان های ری سو کرج، از طرف جنوب و جنوب شرقی به شهرستان های تفرش و قم و از طرف شمال به شهرستان های قزوین و تاکستان از طرف مغرب به شهرستان همدان محدود می شود فاصله ساوه تا تهران ۱۴۰ کیلومتر و تا مرکز استان ۱۵۲ کیلومتر است مساحت کل شهرستان ۷۹/۸۸۵۵ کیلومتر مربع برابر با ۳۰ درصد مساحت کل استان با تراکم نسبی ۲۴ نفر است.
شهرستان ساوه دارای ۵ شهر بخش و ۱۲ دهستان و ۳۸۶ آبادی به شرح ذیل است بخش خرقان با دهستان الویر ( ۱۹ آبادی و ۱۴۹۴ خانوار ) دهستان علیشا ( ۱۸ آبادی و ۱۵۱۷ خانوار ) بخش زرند با دهستان حکیم آباد ( ۴۵ آبادی و ۱۸۶۹ خانوار) دهستان خشگرود ( ۵۹ آبادی و ۱۴۳۴ خانوار ) دهستان رودشور ( ۱۷ آبادی ۱۲۴۲ خانوار ) بخش مرکزی شامل دهستان شاهسونکندی ( ۳۵ آبادی و ۹۰۰ خانوار ) دهستان طراز ناهید ( ۳۷ آبادی و ۱۳۶۵ خانوار) دهستان قره چای ( ۳۰ آبادی و ۱۶۹۹ خانوار ) دهستان نو علی بیگ ( ۳۵ آبادی و ۲۵۵۵ خانوار ) و بخش نوبران شامل دهستان آق کهریز ۰ ۲۹ آبادی و ۲۰۴۹ خانوار) دهستان نبات ( ۳۶ آبادی و ۲۱۱۴ خانوار ) دهستان کوهپایه ( ۲۶ آبادی و ۱۵۰۴ خانوار )

محیط طبیعی:

به لحاظ طبیعی شهرستان ساوه در دشتی هموار واقع شده است.

شرایط اقلیمی:

شهرستان ساوه دارای اقلیمی نیمه خشک با تابستانهای گرم و زمستانهای کمی سرد می باشد.اراضی این شهرستان بین کوهستان و بیانان واقع شده و بلندترین ارتفاع این شهرستان ” کوه قلیچ ” در بخش زرند است که ۲۰۵۰ متر بلندی دارد.

منابع آبی مهم:

مهمترین منبع آبی شهرستان ساوه رودخانه دائمی قره چای بوده و پس از آن می توان از رودخانه های مزلقان و شور را در ردیفهای بعدی قرار داد.سدالغدیر که بر روی رودخانه قره چای احداث شده مهمترین منبع آب زراعی منطقه می باشد.

پوشش گیاهی:

شهرستان ساوه بلحاظ پوشش گیاهی جزو مراتع خوب استان مرکزی بوده و عمده ترین گونه های گیاهی این شهرستان عبارتند از :

درسنه، گون، کاروان کش، شیرین بیان، ورک، پونه ، گل مار، داریجان ، کنگر ریواس، جاجوغ و قاسنی.

پوشش جانوری:

شهرستان ساوه از لحاظ پوشش جانوری نیز دارای تنوع قابل توجهی است.گرگ، خرگوش، شغال، آهو، روباه، کبک، غاز، مرغابی، مار، قرقاول، و عقاب از جمله جانورانی می باشند که پوشش جانوری این شهرستان را تشکیل داده اند.

جغرافیای اقلیمی:

این شهر در ارتفاع ۱۰۵۰ متر و ذر ۱۳۰ کیلومتری جنوب باختری تهران واقع گردیده است رودخانه قره چای از کوههای تفرش سرچشمه گرفته و بعد از مشروب ساختن اراضی جنوب ساوه به دریاچه قم می ریزد شهر ساوه در منطقه دشتی قرار گرفته و کوه قابل ذکری در نزدیکی آن وجود ندارد منطقه در مجموع دارای آب و هوایی معتدل خشک است، بیشترین درجه حرارت در تابستان به ۴۳ درجه سانتیگراد و در زمستان کمترین درجه حرارت صفر درجه سانتیگراد است میزان متوسط باران سالیانه ۲۸۸ میلیمتر است.

شرایط اجتماعی :

شهرستان ساوه ( در سال ۱۳۷۰ ) دارای ۲۰۶۷۱۰ نفر جمعیت (شامل ۱۰۶۰۶۶ نفر مرد و ۱۰۰۶۴۴ نفر زن با نسبت جنسی ۳۹/۱۰۵ درصد است ، که از این تعداد در نقاط شهری ۱۰۹۵۵۹ نفر ( ۵۶۵۹۴ نفر مرد و ۵۲۹۶۵ نفر زن ) با نسبت جنسی ۸۵/۱۰۶ و در نقاط روستایی ۹۷۱۵۱نفر ( ۴۹۴۷۲ مرد و ۴۷۶۷۹ زن با نسبت جنسی ۷۶/۱۰۳ در صد) زندگی می کنند در کل این شهرستان ۴۳۲۰۵ خانوار بسر می برند که از این تعداد ۶۰۲۸ خانوار بی سواد و ۱۵۸۲۴ خانوار با سواد هستند ضریب رشد سالانه جمعیت در طی سالهای ۷۰- ۶۵ برابر با ۴۴/۲بوده است.

موقعیت اقتصادی :

شهرستان ساوه به لحاظ پوشش گیاهی جزو مراتع خوب استان ذکر گردیده است. از عمده ترین گونه های گیاهی موجود در منطقه می توان به انواع درمنه، گون، کاروان کش، شیرین بیان، ورک، پونه، گل ماردار، لنگر، ریواس، جاجورغ و قاسنی اشاره نمود.

موقعیت معیشتی :

اقتصاد منطقه برپایه کشاورزی و دامداری استوار است، سیستم کشاورزی منطقه در سال های اخیر حالت سنتی بصورت نیمه مکانیزه در آمده بطوریکه حدود ۸۰% درآمد مردم از راه کشاورزی و ۲۰% از راه صنعت تامین می گردد دامداری بر اساس روش سنتی و پرواری انجام می شود که شامل پرورش گاو، گوسفند، طیور می باشد که بیشتر نیازهای داخلی مردم این شهر را تامین می کند.

صنایع دستی این شهرستان قالی بافی ، گلیم بافی ، جاجیم بافی و گیوه دوزی است.

معادن :

معادن آهک، گچ، خاک سرخ، مس، خاک صنعتی ، ماسه، شن، سیلیس و بارتین معادن موجود در شهرستان ساوه است.

صنایع :

بنا به آمار سال ۷۵ در شهر صنعیت ساوه بیش از ۹۵ کارخانه فعال وجود دارد که مهمترین آنها عبارتند از:

لاستیک پارس، آلومینیوم پارس، ریخته گری، سالوپن، پاک وش، مقره سازی، گل نما، پتو بافی ، فنر سازی خاور و شیشه آب دیده.